سیستم اطفاء حریق چیست ؟
همانطور که از نام سیستم اطفاء حریق مشخص است ، تجهیزات به کار رفته در آن وظیفه خاموش کردن حریق و جلوگیری از گسترش آن را بر عهده دارند . امروزه 4 عامل برای وقوع و گسترش یک حریق شناسایی شده است : حرارت ، اکسیژن ، ماده سوختنی و زنجیره واکنش های شیمیایی . برای آنکه بتوانید یک حریق را اطفاء کنید ،باید یکی از این موارد را از هرم حریق حذف کنید . بنابراین در یک سیستم اطفاء حریق از تجهیزاتی استفاده می شود که چرخه حریق ایجاد شده را به نحوی قطع کند .
انواع روش های عمومی اطفاء حریق :
اصولا اگر بتوان یکی از اضلاع هرم حریق (حرارت ، اکسیژن ، مواد سوختنی ، یا واکنش های زنجیره ای ) را کنترل و محدود نمود یا قطع کرد ، حریق مهار می شود . اگر چه واکنش های زنجیره ای لازمه بروز حریق است ولی در درجه اول اهمیت نیست .روش های عمومی بر اساس ماهیت حریق به اشکال زیر می باشد .
1 . روش سرد کردن آتش
قدیمی ترین و در عین حال موثرترین روش برای کنترل حریق سرد کردن آن است . برای این کار از آب و یا گاز دی اکسید کربن استفاده می شود که میزان و نوع استفاده از آن ها نقش موثری در مهار آتش ایفا می کند .
2 . روش خفه کردن آتش
خفه کردن به معنای پوشاندن سطح آتش با هر ماده ای برای جلوگیری از رسیدن اکسیژن به آتش است اگر چه این روش برای مهار تمام حریق ها موثر نیست اما روش مناسبی برای اکثر حریق ها می باشد . موادی که برای خفه کردن حریق مورد استفاده قرار می گیرند بایستی سنگین تر از هوا باشند .
3. روش حذف مایع سوختنی
در آتش سوزی می توان با جابه جا کردن مواد و جدا کردن موادی که حریق به آنها نرسیده است و یا ایجاد دیوار حائل و یا رقیق کردن مواد اشتعال زا مایع و یا بستن شیرهای کنترلی مواد سوختنی در سیستم های فرایندی ، آتش سوزی را متوقف کرد .
4. روش کنترل واحدهای زنجیره ای
واکنش های زنجیره ای را می توان با استفاده از ترکیبات هالن و برخی ترکیبات جامد نظیر جوش شیرین کنترل کرد . این روش نصبت به سایر روش ها پر هزینه تر و سخت تر است اما می توان آنرا برای محیط های با ارزش نظیر اتاق سرور استفاده کرد .
برای کنترل واکنش های زنجیره ای استفاده از برخی ترکیبات هالوژنه که اثرات سوء زیست محیطی نداشته باشند و گازهای بی اثر توصیه می شوند . این ترکیبات علاوه بر رقیق سازی اکسیژن هوای اطراف محدوده آتش واکنش های زنجیره ای را نیز مهار می کند.
استفاده از ترکیبات هالن سنتی مانند CBrF3(1301) ، CBrCIF2(1211) ، CF2Br2(2402) به علت اثرات سمی مخربی که دارند ممنوع می باشند لیکن جایگزین های مناسب آن شامل هیدرو فلور کربن ها HFCs و گازهای بی اثر IG سازگار با محیط زیست و متداول است .
هیدرو فلورو کربن ها به دلیل ملاحظات قانونی زیست محیطی ، به عنوان جایگزین مناسبی برای هالن ها هستند که اکثر آنها از نظر ساختمان ملکولی شبیه هالن ها داشته ولی اثر تخریبی محدودی دارند . معروف ترین این دسته با نام های تجاری HFC-227(EA) با فرمول CF3CHFCF3 و FM-200 با فرمول CF3CHCH3 است .
برخی ترکیبات جامد مانند جوش شیرین (NaHCo3) ، کلروپتاسیم (Kcl) و پتاسیم بنفش یا کربنات پتاسیم (K2CO3) نیز در این گروه قابل تعریف و موثر است . کنترل واکنش های زنجیره ای توسط ترکیبات HFC برای مهار حریق بسیار موثر است لیکن گران تر از سایر روش ها میباشد ولی می تواند به صورت مکمل یا حتی انحصاری برای خاموش کردن حریق مواد یا کالاها یا تجهیزات با ارزش به کار رود .
انواع مواد خاموش کننده آتش :
مواد خاموش کننده آتش در چهار دسته قرار می گیرند به دلیل لزوم سرعت عمل و افزایش پوشش خاموش کننده ها ، می توان از دو یا چند عنصر خاموش کننده به طور همزمان استفاده کرد . طبعا هر کدام از مواد یاد شده در اطفاء انواع حریق ها دارای مزایا و معایبی می باشند .این مواد شامل گروه های زیر است :
1- مواد سرد کننده ( آب ، CO2 )
2-مواد خفه کننده (کف ، CO2، ماسه و خاک )
3- مواد رقیق کننده هوا ( نیتروژن N2 و CO2 )
4- مواد محدود کننده واکنش های زنجیرهای شیمیایی ( HFC و پودرهای مخصوص )
1 - بررسی اطفاء حریق با آب
قدیمی ترین و در عین حال موثرترین روش برای کنترل حریق سرد کردن آن است . برای این کار از آب و یا گاز دی اکسید کربن استفاده می شود که میزان و نوع استفاده آن نقش موثری در مهار آتش ایفا می کند .
1 - بررسی اطفاء حریق با کف
خفه کردن به معنای پوشاندن سطح آتش با هر ماده ای برای جلوگیری از رسیدن اکسیژن به آتش است . اگر چه این روش برای مهار تمام حریق ها موثر نیست اما روش مناسبی برای اکثر حریق ها میباشد . موادی که برای خفه کردن حریق مورد استفاده قرار می گیرند بایستی سنگین تر از هوا باشند .
1 - بررسی اطفاء حریق با CO2
در آتش سوزی می توان با جابه جا کردن مواد و جدا کردن موادی که حریق به آنها نرسیده است و یا ایجاد دیوار حائل و یا رقیق کردن مواد اشتعال زا مایع و یا بستن شیرهای کنترلی مواد سوختنی در سیستم های فرایندی ، آتش سوزی را متوقف کرد .
1 - بررسی اطفاء حریق با HFC
واکنش های زنجیره ای را می توان با استفاده از ترکیبات هالن و برخی ترکیبات جامد نظیر جوش شیرین کنترل کرد . این روش نصبت به سایر روش ها پر هزینه تر و سخت تر است اما می توان آنرا برای محیط های با ارزش نظیر اتاق سرور استفاده کرد .
برای کنترل واکنش های زنجیره ای استفاده از برخی ترکیبات هالوژنه که اثرات سوء زیست محیطی نداشته باشند و گازهای بی اثر توصیه می شوند . این ترکیبات علاوه بر رقیق سازی اکسیژن هوای اطراف محدوده آتش واکنش های زنجیره ای را نیز مهار می کند.
استفاده از ترکیبات هالن سنتی مانند CBrF3(1301) ، CBrCIF2(1211) ، CF2Br2(2402) به علت اثرات سمی مخربی که دارند ممنوع می باشند لیکن جایگزین های مناسب آن شامل هیدرو فلور کربن ها HFCs و گازهای بی اثر IG سازگار با محیط زیست و متداول است .
هیدرو فلورو کربن ها به دلیل ملاحظات قانونی زیست محیطی ، به عنوان جایگزین مناسبی برای هالن ها هستند که اکثر آنها از نظر ساختمان ملکولی شبیه هالن ها داشته ولی اثر تخریبی محدودی دارند . معروف ترین این دسته با نام های تجاری HFC-227(EA) با فرمول CF3CHFCF3 و FM-200 با فرمول CF3CHCH3 است .
برخی ترکیبات جامد مانند جوش شیرین (NaHCo3) ، کلروپتاسیم (Kcl) و پتاسیم بنفش یا کربنات پتاسیم (K2CO3) نیز در این گروه قابل تعریف و موثر است . کنترل واکنش های زنجیره ای توسط ترکیبات HFC برای مهار حریق بسیار موثر است لیکن گران تر از سایر روش ها میباشد ولی می تواند به صورت مکمل یا حتی انحصاری برای خاموش کردن حریق مواد یا کالاها یا تجهیزات با ارزش به کار رود .
انواع سیستم های اطفاء حریق
این سیستم ها در یک دسته بندی کلی با توجه به نوع کاربری خود ، به دو دسته ی اطفاء حریق دستی و خودکار تقسیم می شود . اطفاء حریق دستی توسط کاربران ساختمان ، آتش نشانان و افراد متخصص و اطفا خودکار بدون دخالت هیچ نیروی انسانی انجام می شود .
سیستم اطفاء حریق اتوماتیک می تواند تحت نظارت یک کنترل پنل یا به صورت کاملا خودکار عمل کند . کنترل پنل بیشتر در مواردی که نیاز به ارتباط یا صدور فرامین به سیستم های اطفا ء حریق مورد نیاز باشند مورد استفاده قرار می گیرند .
دسته بندی انواع سیستم های اطفاء حریق به این سطح ختم نمی شود و از آن جا که هیچ گونه سیستم اطفاء حریقی وجود ندارد که بتواند در تمام رده های آتش سوزی قابل استفاده باشد .این سیستم ها بر اساس حریقی که خاموش می کنند و بر اساس ماده ای که برای اطفاء حریق استفاده می کنند به دسته های آبی ، گازی و آیروسل و فوم تقسیم بندی می شوند که در ادامه به معرفی مختصری از آنها می پردازیم .
سیستم اعلام حریق دستی
در سیستم اطفاء حریق دستی تجهیزاتی به کار برده می شود که برای استفاده از آنها به نیروی انسانی نیاز است و بدون نی روی انسانی عملا کاربردی ندارد . نمونه رایج تجهیزات اطفاء حریق دستی ، کپسول های آتش نشانی هستند که با توجه به نوع حریق و یا کلاس آن انواع مختلفی دارند . انواع سیستم های اطفاء حریق دستی عبارتند از :
- خاموش کننده های پودری
- خاموش کننده های حاوی کف
- خاموش کننده های دی اکسید کربن
- خاموش کننده های حاوی ترکیب هالوژنه